Op deze manier dragen wij een steentje bij aan de kwaliteit van de besluitvorming in ruimtelijke projecten. Dijkversterkingen, infrastructuur, OV, windparken, havens, luchtvaartterreinen, stedelijke vernieuwing, wij zijn er dagelijks mee bezig. Onze CrashTest is wereldvermaard.

Wij zijn er trots op dat Toets-online ons heeft gevraagd om van af nu met regelmaat ontwikkelingen te signaleren die van belang zijn voor wat ik maar noem, de ruimtelijke praktijk. Dat kan nieuwe wetgeving zijn, een belangrijke uitspraak, een actualiteit over natuurbescherming, MER, luchtkwaliteit, geluidhinder, tunnelveiligheid, de Ladder voor duurzame verstedelijking en soms gewoon een inzicht in de vorm van een blog.

Deze eerste signalering van onze hand is gewijd aan twee hele recente uitspraken over het collectief actierecht. En eigenlijk is het meteen een beetje vreemde eend in de bijt. Aanleiding voor de uitspraken waar ik het over wil hebben was namelijk geen ruimtelijk project. De vonnissen die de Rechtbank Den Haag op 12 oktober[1] en 9 november 2016[2] heeft gewezen kunnen echter zo’n impact hebben op de procesmogelijkheden van belangengroepen, dat het goed is er even bij stil te staan.

Want deze uitspraken zullen er zeer waarschijnlijk toe gaan leiden dat de reikwijdte van het collectief actierecht wordt beperkt. Dat lijkt in ieder geval het geval te zijn voor een belangengroep - en voor de individuen die worden vertegenwoordigd door die belangengroep - die een civielrechtelijke procedure aanspant, terwijl er een met voldoende waarborgen omklede rechtsgang bij de bestuursrechter openstaat. Het zijn daarmee bijzonder interessante uitspraken en aannemelijk is dat deze uitspraken invloed gaan hebben op de keuzes die belangengroepen maken met betrekking tot de procedures die zij aanspannen. Er zal waarschijnlijk meer worden gekozen voor het aanspannen van bestuursrechtelijke procedures dan civielrechtelijke procedures. Ik licht dit toe.

De uitspraak van 12 oktober 2016 gaat over de wijze van meten van luchtkwaliteit in Nederland; een belangrijk onderwerp, zeker gezien de procedure die Milieudefensie drie maanden geleden startte tegen de Staat.

Drie belangengroepen stellen dat de luchtkwaliteit in Nederland op een onjuiste wijze wordt gemeten en dat de Staat om die reden onrechtmatig handelt. De rechtbank wijst de vorderingen van de belangengroepen af omdat de belangengroepen bij het betreffende bevoegd gezag handhavingsverzoeken hadden kunnen indienen met betrekking tot de wijze meten van de luchtkwaliteit. Omdat, als het verzoek zou zijn afgewezen, er een met voldoende waarborgen omklede rechtsgang bij de bestuursrechter mogelijk is, zijn de belangengroepen niet ontvankelijk verklaard. De rechtbank zag hier geen rol voor zichzelf, ook niet als restrechter.

Het vonnis van 9 november 2016 gaat over het gebruik van drones door professionele partijen, in dit geval journalisten. Voor het recreatief gebruik van drones gelden op dit moment minder regels dan voor het professionele gebruik ervan. De belangengroep Nederlandse Vereniging voor Journalisten (NVJ) betoogt dat het juridische regime voor het professionele gebruik van drones in de weg staat aan een vrije nieuwsgaring en dat het onderscheid dat de wetgever maakt tussen beide typen gebruik van drones een schending oplevert van het gelijkheidsbeginsel en onrechtmatig is.

De rechtbank wijst de vordering af. Voor hier is van belang dat de rechtbank oordeelt dat een belangengroep ontvankelijk is als zij opkomt voor de gebundelde belangen van personen die geen rechtsingang hebben in een met voldoende waarborgen omgeven rechtsingang bij de bestuursrechter. En verder dat als de NVJ optreedt voor journalisten die zelf een met voldoende waarborgen omklede rechtsingang hebben bij de bestuursrechter, de enkele bundeling van belangen door een belangenorganisatie er niet toe kan leiden dat voor de NVJ de weg naar de burgerlijke rechter komt open te staan.

De rechtbank wijst de vorderingen van de NVJ overigens uiteindelijk niet alleen op niet-ontvankelijkheid af, maar ook om diverse andere redenen.

Kortom, vanaf nu ligt de drempel voor belangengroepen bij de civiele rechter hoger. Zij zullen eerder niet-ontvankelijk zijn. Het is van belang het verweer hierop af te stemmen als u zich met een dergelijke civiele procedure geconfronteerd ziet.

Liesbeth Schippers

[1] Rechtbank Den Haag 12 oktober 2016, Rolnr. C/09/499763 (niet gepubliceerd).

[2] Rechtbank Den Haag 9 november 2016, ECLI:NL:RBDHA:2016:13313.