TOETS041311MER-dagDE AUTEUrsGeke Kiers (06 50604566, kiersjrn@hetnet.nl) is zelfstandig communica-tieadviseur en verbonden aan de nieuwsbrief MER-nieuws van Rijks-waterstaat. Hans de Vries (06 10982403, hans.jg.de.vries@rws.nl) is werk-zaam bij Rijkswaterstaat.VErSlagI&MM.E.r.-dagCrISISEnM.E.r.deI&Mm.e.r.-dagbeleefdeop30oktoberzijnvierdelustrum.Eenbreedgezelschapuithetwerkveldvanmilieueffectrapportage(m.e.r.)lietzichuitdagendoorhoogleraarKlaasvanEgmond,filosoofruudVeltenaarenveleworkshops.HetthemaCrisisenm.e.r.boodveleaanknopingspuntenomnaardetoekomsttekijken.Bovenalwasheteenuitgelezenkansomtenetwerkenbinnenrijkswaterstaat,omgevingsdiensten,I&M-adviesdiensten,Bevoegdegezagen,waterschappen,gemeenten,provinciesenCommissievoordem.e.r.gekeKiersenHansdeVriesDe huidige financi?le crisis werkt wel door in projecten was het gevoel datleefde onder deelnemers, toch vindt men niet dat milieueffectrapportagezelf in crisis is. Het instrument m.e.r. is waardevol en biedt aanknopings-punten om met de crisis om te gaan concludeerden ook de Directeur Gene-raal Ruimte en Water Peter Heij en dagvoorzitter Jos Arts, bijzonder hoog-leraar Milieu en Infrastructuurplanning aan de Rijksuniversiteit Groningen.Wat zijn de werkelijke oorzaken voor de crisis van dit moment? En in welkerichting moeten de oplossingen worden gezocht? Klaas van Egmond, hoog-leraar Geowetenschappen aan de Universiteit van Utrecht plaatste in zijnvoordracht deze vragen in historisch perspectief en kwam met een verras-sende analyse. "De crisis is fundamenteel en g??n golf die weer over gaat,maar een cirkel waarin onze waardenpatronen ons dwingen tot eenzijdig-heid en polarisatie." Om de maatschappij weer duurzaam te ontwikkelenis het volgens hem nodig om uit te zoomen en de eenheid in waarden weerop te zoeken. Filosoof Ruud Veltenaar wees juist op de wereld aan moge-lijkheden die voor ons ligt. "We moeten geen angst hebben voor de toe-komst, maar als een kind de nieuwe mogelijkheden ontdekken", stelt hij.Hij nam de zaal mee naar een radicaal andere wereld met technieken als3D-printen, teleportatie, solar-forests, I-functies en onbeperkte toeganke-lijkheid tot wereldwijde kennis. Ruud Veltenaar vraagt zich af wie daarinde beste gids is. Wijzelf? Of onze kinderen die nu al opgroeien in een digi-tale maatschappij?BeschavingHet kader van Klaas van Egmond biedt vooral inzicht in het ontstaan vande huidige economische, sociaal-culturele en milieuproblemen en rede-neert van daaruit naar oplossingen. "Ook bij m.e.r. neemt de complexiteittoe door de interactie tussen beleid en wetenschap. Niet alleen willen wede waarheid weten met hulp van de wetenschap, maar we willen tegelijker-tijd de inpassingsproblemen op proberen te lossen. Dat is bijna een onmo-gelijke opgave in deze complexe wereld. Dat leidt tot steeds ingewikkelderdossiers zoals Schiphol, die door niemand meer te begrijpen zijn." Proble-men waarvan hij verwacht dat deze alleen maar groter worden bij meertoezicht en meer overheidsbeleid. Volgens Van Egmond een typisch gevolgvan de beschaving, waarbij ook de sociale energie die tegelijkertijd op-treedt niet leidt tot een oplossing. "Om dit vol te houden, is steeds m??renergie nodig. Beter kunnen we onze systemen vereenvoudigen."De oplossing is te vinden in het in middelpuntzoekende krachten, geeftVan Egmond aan. Zowel individuen als samenleving zouden het middenmeer op moeten zoeken, ??k de politiek. Dit geeft een hernieuwd even-wicht. Periodes waarin de kerk, wetenschap, techniek en ideologie?nals socialisme en materialisme de overhand hebben zijn elkaar eeuwen-TOETS041312letsel. "De Commissie ondervindt dus zelf geen hinder van de crisis",constateerde Commissiedirecteur Veronica ten Holder verheugd. Eendeel van de aanwezigen pleitte zelfs voor een nog eerdere consultatie,namelijk in de fase dat trechtering van alternatieven plaatsvindt. Juris-ten wezen echter ook op het belang van de onafhankelijkheid van deCommissie, die behalve vrijwillig ook verplicht adviseert.Tijden van crisis bieden goede kansen voor maatschappelijke initiatie-ven. Ininitiatiefnemer Rob van Engelenburg lichtte zijn positieve erva-ring rondom het initiatief Compromis Rijnlandroute toe. Steven Woudavan het Centrum Publieksparticipatie merkte in dit verband op dat hetbelangrijk is om burgerinitiatieven in de cirkel van Van Egmond tehouden. "Als initiatiefnemer moet je voorkomen dat je vastloopt in al-lerlei overtuigingen. Dat geldt in zijn algemeenheid, dus ook voor deoverheid. Zorg dus dat je niet in uitersten vervalt." Rob van Engelenburgbenadrukte dat ook burgerinitiatieven geprofessionaliseerd moetenworden en dat onafhankelijkheid van belang is. "Ga niet zitten op destoel van de politieke partij, maar ga voor een integrale afweging inplaats van een eigen belang." Een bijeffect van de crisis is volgens Wou-da dat MER's meer op hoofdlijnen worden gemaakt, waardoor de be-grijpelijkheid voor de buitenwereld toeneemt. "Dat is alleen maar posi-tief." Daarnaast valt het hem op dat de evaluatie vaak nog ontbreekt,terwijl deze wel in de m.e.r. thuis hoort.Een belangrijk item bij het managen van versobering bij met namegrote projecten is het vasthouden aan ramingen gedurende het tijds-verloop. Gaandeweg wordt de lucht doorgaans steeds meer uit de ra-marcelwillemslang opgevolgd. Evenals de horizontale verbindingen, zoals uniformi-teit (collectief), diversiteit (ik) en pluriformiteit (delen). "Zolang dezewaardepatronen eenzijdig zijn, ontstaan er problemen, terwijl al dezepatronen goede elementen bevatten."Praktische handvattenDe vertaling naar de m.e.r.-praktijk in diverse workshops bood de deel-nemer vooral praktische handvatten voor de toekomst. En daarbij wa-ren de crisis en de huidige tijdgeest zeker niet altijd een bedreiging. Zowerd in de workshop over de jurisprudentie de opmerkelijke constate-ring gedaan dat de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van Statemilder is geworden naar de overheid in de beoordeling van de gevoerdem.e.r.-procedures. "We worden minder vaak teruggefloten. Dat wil zeg-gen: de rechter lijkt minder streng om te gaan met gebreken in dem.e.r.-procedure." De grenzen van het studiegebied in m.e.r. waren bin-nen de juridische workshop onderwerp van gesprek. Zowel voor hetgroter als het kleiner maken van het studiegebied bij de effectbeschrij-ving waren goede redenen te vinden. Hierover werden ervaringen uit-gewisseld.Hulp in moeilijke tijden bleek ook te kunnen komen van de Commissiem.e.r. door tussentijdse consultatie. De meerwaarde van deeladviezen- tijdens het opstellen van het MER - voor specifieke thema's, wordt er-kend. De fase van het bepalen van reikwijdte en detailniveau wordtdoor alle deelnemers als een goed moment gezien voor het betrekkenvan de Commissie. Daarbij zijn de tarieven van de Commissie geen be-MER-dagI&M m.e.r.dag 2013TOETS041313mingen geknepen, stelt Jos van der Wijst van de provincie Brabant. Eenandere conclusie is dat effecten op het milieu toch vaak minder promi-nent blijken te zijn in de besluitvorming. "We moeten onderkennendat milieu in de besluitvorming een minder grote rol speelt dan dekosten. Toch doet dat nadrukkelijk niets af aan de m.e.r.-systematiek,dat zie je bijvoorbeeld ook in het omgevingsproces. Participatie en wer-ken aan draagvlak zijn nog net zo belangrijk als altijd. Ook tijdens cri-ses moet je je partners aan tafel houden." Zijn opvatting is dat vroegtrechteren van belang is, maar niet vanwege financi?le druk, meer omde omgeving duidelijkheid te geven.In Europees perspectief worden aanvullende procedure-eisen verwacht.De opvatting binnen het Ministerie van I&M is dat de door de EuropeseCommissie voorgestelde wijzigingen voor Nederland werkbaar zijn. Opdit moment vindt een triloog plaats met het Europees parlement omeen aantal voorgestelde aanscherpingen van het Europees Parlementvan tafel te krijgen. Workshopleider Louis Meuleman van EuropeanSemester van de Europese Commissie voorziet gevolgen voor de Neder-landse praktijk. Zo komt de Europese regelgeving naar zijn idee nietaltijd overeen met de binnen Nederland in wetgeving gehanteerde uit-gangspunten van Sneller en Beter.Klimaat en PASHoewel het thema Klimaat in m.e.r. niet ter discussie stondt, bleek uitde workshops dat dit wel een lastig onderwerp is om goed uit te wer-ken. Deelnemers gaven aan dat er behoefte is aan duidelijkheid overklimaat in m.e.r. Meer duidelijkheid is er inmiddels wel over de Pro-grammatische Aanpak Stikstof. Op de I&M m.e.r-dag was er veel belang-stelling voor het beeldscherm waarop het model Aerius - dat stikstofde-positie berekent - te bekijken was. Vuistregels lenen zich er voor om deaanpak bij m.e.r. begrijpelijk te maken, vinden deelnemers. Om die re-den zou de toets op de begrijpelijkheid van het onderzoek wellicht ookgedaan moeten worden door generalisten en niet door specialisten, bleekmarcelwillemsKlaas van EgmondTOETS041314MER-daguit de workshop over `Werken met vuistregels'. Door gebruik te makenvan expert judgement en simpele vuistregels valt zeker bij de plan-m.e.r. veel winst te behalen. Geert Draaijer van de Commissie voor de m.e.rbenadrukt dat het wel om onderbouwde expert judgement moet gaanen dat inzichtelijk moet zijn welke onzekerheden in de effectbepalinger zijn, de bandbreedte die gehanteerd moet worden en met welke onze-kerheden in besluitvorming rekening moet worden gehouden. Voordeelvan deze manier van werken is dat het detailniveau van effectbepalingbeter aan kan sluiten bij de keuzes die voorliggen. Dit leidt tot transpa-rantere informatie, doordat het verhaal achter de keuzes beter te volgenis. Toch wordt volgens Draaijer nu nog vaak teruggegrepen op complexedoorrekeningen en modellen, terwijl vuistregels en expert judgementsneller en goedkoper zijn. Uit de workshops bleek dat er nog wel watwensen leven. Zo is er grote behoefte aan een overzicht van werkbarevuistregels en bovendien is enige juridische verankering wel wenselijk.En specifiek aan de Commissie werd vanuit de workshop om duidelijk-heid gevraagd over het gewenste detailniveau.In het project Maasvlakte2 is ervaring opgedaan met monitoring en eva-luatie, zoals aanbevolen door de Commissie Elverding. Aldo Boumanvan DCMR Milieudienst Rijnmond geeft aan dat dit voor de gemeenteRotterdam bij het project Maasvlakte2 een weloverwogen keuze wasvanwege de miljardeninvestering en de lange looptijd van het project.Deelnemers aan de workshop hebben zich over de meerwaarde van demonitoring gebogen. Bouman vindt het opvallend dat geen van de deel-nemers de tijdwinst aan de voorkant door het gebruik van vuistregels incombinatie met monitoring als een voordeel noemde. In het projectMaasvlakte2 is hier namelijk wel degelijk veel tijdwinst mee geboekt,omdat de monitoring voor sommige partijen de reden was om bezwarenniet door te zetten. Voordelen die wel nadrukkelijk naar voren kwamenzijn het verbeteren van de informatie voor het Bevoegd Gezag door demonitoring en het imago van de initiatiefnemer dat door de monito-ring verbetert. De monitoring geeft aan dat problemen vanuit de omge-ving serieus worden genomen. Ook is de omgevingspartij zelf ge?nteres-seerd in de beoordeling van de leefomgeving, bijvoorbeeld als het gaatom de invloed van ontwikkelingen van buiten het project. Onvermoedeeffecten, die uit de monitoring blijken, worden als een mogelijk risicogenoemd. Een aanbeveling is om binnen een project altijd een organisa-tie te benoemen die verantwoordelijk is voor de monitoring, om te voor-komen dat niemand na ontbinding van het projectteam zich verant-woordelijk voelt voor de uitvoering.De cursus m.e.r. in 60 minuten besteedde veel aandacht aan de invloedvan Europa en de komst van de Omgevingswet. Op dit moment ligt debesluitvorming over de herziening van de EU-richtlijn m.e.r. bij hetEuropese Parlement. Door de vele amendementen die zijn ingediend, ishet aannemelijk dat de eisen en procedureregels vanuit Europa nog zul-len veranderen. Workshopleider Bart Stolte, I&M ProgrammadirectieEenvoudig Beter viel het op dat de rol van de plan-m.e.r. aan belangwint. Vanuit de Omgevingswet wordt namelijk gevraagd om een visievoordat besloten kan worden tot vergunningen en projectbesluiten.Het behouden van de kwaliteit van m.e.r. tijdens een prijzenslag leverdelevendige discussies op in de workshop Kwaliteit behouden in de prij-zenslag. Volgens Wim Leendertse van Rijkswaterstaat wordt de kwali-teit van de huidige milieueffectrapportage binnen de workshops zekerBezoekers van ??n van de workshops.marcelwillemsTOETS041315niet als onvoldoende beoordeeld. "Deelnemers gingen nogal heftig inde verdediging en droegen voorbeelden aan waaruit het tegendeelbleek. Toch vond men dat m.e.r. wel beter k?n'; met name het imago dat`m.e.r. moet' draagt bij aan een negatief beeld over m.e.r. Deelnemersverbaasden zich dat besluitvormers m.e.r. nog steeds duur en bedrei-gend vinden." De resultaten van de workshop zijn voor Leendertse encollega's aanleiding om te werken aan een beter imago voor m.e.r.Competitieve co?peratieBij een competitieve co?peratie zijn de partijen tot elkaar veroordeeld enwordt samen gezocht naar oplossingen. Bert van Eekelen van Arcadis die deworkshop over dit onderwerp leidde geeft aan dat m.e.r. helpt om het pro-ject helder te krijgen. "Bestuurders hebben nu eenmaal meer op de agendadan dit ene initiatief, maar met een degelijk rapport wordt de problematiekhelder en valt een goede afweging te maken." Daarbij is het stadium van hetproject van invloed op de manier waarop bestuurders met m.e.r. omgaan.Het instrument m.e.r. helpt bovendien om met de omgeving in gesprek tekomen. Workshopleider Sander Merkus van de Vrije Universiteit merktop dat bestuurders het rapport soms gebruiken om de onderhandelin-gen slim te voeren. Uit onderzoek van Sander Merkus in het kader vanzijn nog af te ronden proefschrift blijkt dat bestuurders altijd hun ei-gen doelen hebben met het besluit als `stepping stone'. "Zij hebben al-tijd een verhaal naar hun achterban en andere bestuurders en voelenhet feit dat zij gekozen zijn als een mandaat. Dat moet je respecteren.In onderhandelingen blijkt m.e.r. voor bestuurders maar een kleinefactor. Soms kan bij turbulentie de informatie uit de MER gebruiktworden bij de afweging."De vraag of m.e.r. als instrument tijdens crisis nog steeds zijn waardeheeft wordt door deelnemers aan de I&M m.e.r.-dag op geen enkelemanier in twijfel getrokken. Ook de crisis zelf wordt niet als een be-dreiging gezien. De fundamentele verklaring van de crisis door Klaasvan Egmond werd in zijn algemeenheid door deelnemers als eenwaardevolle bijdrage gezien, waardoor problemen in een groter ge-heel te plaatsen zijn. marcelwillemsPeter Heij