De ruimte in Nederland is grotendeels ingericht. De infrastructuurnetwerken hebben zich in de afgelopen eeuwen volop ontwikkeld. Ze zijn echter niet af. Ontwikkelingen zoals ITS (‘het nieuwe werken’), de klimaatverandering en de veroudering van het bestaande netwerk stellen Rijkswaterstaat voor nieuwe opgaven: de nieuwe werken!
TOETS0216INFRASTRUCTUURHET NIEUWE WERKEN AAN ...De ruimte in Nederland is grotendeels ingericht. De infrastructuurnetwerken hebben zich in de afgelopeneeuwen volop ontwikkeld. Ze zijn echter niet af. Ontwikkelingen zoals ITS (`het nieuwe werken'), deklimaatverandering en de veroudering van het bestaande netwerk stellen Rijkswaterstaat voor nieuweopgaven: de nieuwe werken!20Voor Rijkswaterstaat zal een deel van de activiteiten verschui-ven van aanleg naar onderhoud en vervanging en renovatie.Daarbij zullen technologische stappen de wereld en ook hetwerk van Rijkswaterstaat be?nvloeden. In het verleden zijn ereen aantal malen vernieuwingen geweest die zijn aan te mer-ken als `disruptive technology'. Zo luidde de uitvinding van de automobieleen grote ommekeer in. Mensen konden opeens met gemak afstanden over-bruggen. Maar om dat te kunnen doen, moest er een infrastructuur komenvan wegen, met verkeersregels om het verkeer in goede banen te leiden. Demaatschappij veranderde erdoor.Zo'n disruptive technology zou zich ook in de nabije toekomst voor kun-nen doen. Denk bijvoorbeeld aan de zelfrijdende auto. Technisch is het mo-gelijk. Een belangrijke maatschappelijke ontwikkeling is het streven naareen duurzame omgeving. De omgeving is de basis van alles, daarom is hetuitgangspunt een gebiedsgerichte benadering. Wegen zullen steeds meeronderdeel worden van het stedelijk netwerk (ringwegen).Met het toenemen van het aantal wegen in de twintigste eeuw groeide ookde weerstand van de omgeving. De vervoersprestaties bleven ondertussenwel toenemen. Daarin treedt momenteel een verzadiging op. Tegelijker-tijd beginnen de vervoerssystemen volwassen te worden. Vanuit dit gege-ven past het om bestaande netwerken beter te benutten. Technische ont-wikkelingen zoals de zelfrijdende auto bieden daarvoor interessantemogelijkheden.Het digitale netwerk, dat zich nog verder ontwikkelt, zal de fysieke netwer-ken (hoofdwegennet, hoofdvaarwegennet en hoofdwatersysteem) optimali-seren.Via het digitale netwerk worden ge?ntegreerde vervoersbewegingenmogelijk. Synchromodaal vervoer, waarbij alle modaliteiten worden ge-DE AUTEURGeke Kiers, Communicatiebureau Geke Kiers kiersjrn@hetnet.nlMeer informatie:Mascha Lichtendahl, projectmanager Rijkswaterstaat,mascha.lichtendahl@rws.nlDE NIEUWE WERKENTOETS021621TRENDS VOOR RIJKSWATERSTAATNieuwe ontwikkelingen die ook vragen om nieuwe oplossingen. Een greep uit deverwachte ontwikkelingen.VerstedelijkingHet mobiliteitsnetwerk van steden is op termijn aan herijking toe vanwegeverschillende ontwikkelingen. Steden groeien en binnensteden worden vakerautoluw of autovrij. Milieuproblemen in de stad nemen af als voertuigen opduurzame energie gaan rijden. Ook worden zelfrijdende voertuigen verwacht enkunnen individueel en collectief vervoer in elkaar opgaan.Als mensen met ditnieuwe vervoer voor hun deur worden afgezet, zal parkeren voor de deur nietmeer nodig zijn. De (auto)mobiliteit neemt in de toekomst toe. Het hoofdwegen-net en stedelijk vervoer raken daarbij met elkaar verweven. Daarmee liggen eropgaven op het terrein van bereikbaarheid en leefbaarheid waarbij de technolo-gie nieuwe oplossingen kan gaan bieden.Nieuwbouw van de toekomstHet netwerk wordt ouder.Vervanging en renovatie van het netwerk is nodig voorveel bouwwerken, die stammen uit de periode van voor de oorlog.Vervangen kanop basis van het bestaande ontwerp. Maar vervangen kan ook door functies toete voegen (meekoppelen).Verder maken nieuwe technologi?n en materialen slim-mer bouwen mogelijk.DigitaliseringHet (nieuwe) digitale netwerk gaat alle vervoersnetwerken optimaliseren. Hetanders aanbieden van informatie maakt het mogelijk om verschillende soortenvervoer op elkaar af te stemmen. Zo worden bij synchromodaal vervoerverschillende modaliteiten, bijvoorbeeld over spoor, weg en water, flexibel enduurzaam ingezet.Nieuwe technologie?n en nieuwe spelersOntwikkelingen zijn niet nauwkeurig te voorspellen, maar hebben wel impact opde netwerken van Rijkswaterstaat.Via het programma Smart Mobility wordenexperimenten gefaciliteerd, zoals truck platooning (co?peratief rijdendevrachtauto's: twee of drie trucks zijn via wifi met elkaar verbonden. De voorstetruck bepaalt de snelheid en de route, red.). Ook neemt Rijkswaterstaat deel aande Praktijkproef Amsterdam en Innovatiecentrale Helmond , waar nieuwetechnologische ontwikkelingen in de praktijk worden getest.Mobiliteit in bewegingDoor de deeleconomie neemt het autobezit onder jongeren af. `In car'- systemenworden gekoppeld aan andere informatiesystemen (connected), waardoor dedoorstroming verbetert, onder andere bij verkeerslichten.Als pilot wordt bij deA58 ervaring opgedaan met een `innovatieve weg' en bij de Praktijkproef Amster-dam met regelinstallaties voor verkeerslichten.Overheid in nieuwe rolMet een gebiedsgerichte benadering worden betere oplossingen nagestreefddoor samen te werken met partners (overheden en markt) in de regio. Ook deomgeving wordt daarin een actieve partner. Samen met de omgeving wordtgezocht naar opgaven en oplossingen waarbij niet alleen de infrastructuur (deweg of de dijk) centraal staat. Samenwerken betekent zich verplaatsen inelkaars belangen en soms iets opgeven voor een mooiere totaaloplossing inieders belang.KlimaatveranderingDe extremen in het weer geven onder andere problemen met de afvoer vanneerslag, extremere droogteperiodes met een te lage waterstand en hittestress instedelijke gebieden.DuurzaamheidHet belang van de circulaire economie en leefomgeving wordt groter. Door herge-bruik van producten en materialen behouden grondstoffen hun waarde. In deleefomgeving wordt gezocht naar meekoppelkansen, waarbij aansluiting gezochtwordt bij initiatieven van anderen. Rijkswaterstaat stimuleert als grote opdracht-gever in de marktpartijen van GWW (grond-, weg- en waterbouwkunde) middelsduurzaam inkopen om te innoveren, waardoor oplossingen duurzamer worden.Daarnaast worden er met de sector Green Deals gesloten, zoals de Green DealInfranatuur en de Green Deal Duurzaam GWW.INFRASTRUCTUURbruikt via slimme dienstverlening, heeft de toekomst. Het digitale netwerkneemt een steeds grotere rol in bij het ordenen en organiseren van deruimte. Rijkswaterstaat denkt hierover na, samen met de markt.Vooraanstaande positie in de wereldInfrastructuur blijft een noodzakelijke voorwaarde voor economische ont-wikkelingen. Nederland stond volgens het Infra World Economic Forum in2015 met zijn infrastructuur op de derde plaats in de wereld, achter HongKong en Singapore. Op de lijst met de meest `competitive' economie?n terwereld staat Nederland op de vijfde plaats. Infrastructuur en welvaartstaan rechtstreeks met elkaar in verband. Dat betekent dat Nederland eenvooraanstaande positie inneemt. Datzelfde is het geval voor watermanage-ment. Het is een opgave om dit zo te houden.Geen van de maatregelen om de vrije toegankelijkheid van infrastructuurte beperken is in de afgelopen jaren een succes geweest. Denk aan kilome-terheffing. Dit betekent dat infrastructuur toegankelijk blijft voor iedereenen betaald wordt via de belastingen. De enorme bedragen die met infra-structuur gemoeid zijn, vereisen een zorgvuldige planning.Mensen wonen in de delta, die van oudsher een bron van welvaart en han-del is. Dit brengt ook risico's mee voor de hoogwaterveiligheid. Nederlandheeft strenge hoogwaterveiligheidsnormen en een hoog beschermingsni-vwveau. Het waterbewustzijn in Nederland is daardoor niet sterk ontwik-keld. Rijkswaterstaat werkt hieraan, door bijvoorbeeld app's beschikbaar testellen om op postcodeniveau het overstromingsrisico na te kunnen kijken.Ook kan men daarop nakijken waar men naartoe zou kunnen vluchten. Ditbewustzijn is nodig in een land onder de zeespiegel.In het ruimtelijk domein moeten meer functies worden gecombineerd. InNederland is daarmee al veel ervaring opgedaan. Ook voor de afgekeurde22TOETS0216VOORBEELD: DIJKTERUGLEGGING LENTDe dijkteruglegging in de Waal bij Lent is een voorbeeld waarbij de doelstellingom de rivier meer ruimte te geven is gecombineerd met andere ruimtelijkefuncties. In dit project is samengewerkt door Rijkswaterstaat, gemeenteNijmegen, waterschap Rivierenland en de provincie Gelderland.Bij Nijmegen is gekozen om de dijk bij Lent aan de noordzijde van de rivier deWaal 350 meter landinwaarts te verleggen. Om hogere afvoeren van het watermogelijk te maken, was het nodig om de rivier bij Nijmegen meer ruimte tegeven. De dijkteruglegging is gecombineerd met de aanleg van een nevengeul inde verbrede uiterwaard. Bij hoogwater stroomt het water in dezegeul mee met de rivier. In extreme omstandigheden wordt metdeze maatregel zelfs een waterstanddaling bereikt van zo'n 35centimeter. Het binnendijkse gebied wordt daardoor beterbeschermd tegen overstromingen. Het verleggen van de dijk isbovendien aangegrepen om de ruimtelijke kwaliteit vanNijmegen te verbeteren. Met het eiland en de nevengeul heeftNijmegen er een nieuw gebied bij gekregen. Het eiland isverbonden met Nijmegen-Noord door middel van drie bruggen:twee nieuwe bruggen en een verlenging van de Waalbrug. Zo isop het eiland ruimte ontstaan voor nieuwe stedelijke ontwikke-ling. Het eiland en de nevengeul vormen samen een uniekrivierpark. Een 1.600 meter lange kademuur, afgewerkt alsschuine kade, vormt samen met de groene kade aan de oostkantde nieuwe waterkering.23TOETS0216VOORBEELD: DE GROENE LOPER OP DE A2 MAASTRICHTMet de Groene Loper door Maastricht wordt zowel de bereikbaarheid als deleefbaarheid van de stad verbeterd. Met het plan komt er een einde aan dedoorsnijding van de stad door de A2. Het is een gezamenlijk plan van Rijkswater-staat, Provincie Limburg, Gemeente Maastricht en Gemeente Meerssen.Met een gestapelde tunnel van 2x2 tunnelbuizen door de stad wordt in detoekomst 80 procent van het verkeer onder de grond geleid. In deze dubbeletunnel worden doorgaand verkeer en bestemmingsverkeer van elkaar geschei-den. Met het verdwijnen van het verkeer uit de stad verbetert de luchtkwaliteiten vermindert de geluidhinder. De tunnel biedt daardoor kansen voor stadsont-wikkeling. Boven op de tunnel komt een recreatief lint van bijna 1800 bomenals verbindend element tussen aanliggende wijken. Een deel van de vrijkomen-de ruimte wordt gebruikt voor woningbouw en kantoorontwikkeling. Diverseverbindingen worden hersteld, onder andere door aanleg van een fietsbrugover de A2.INFRASTRUCTUURInfrastructuur moet ook veel meer een multifunctionele betekenis krijgen.Met een meervoudige doelstelling voegt het werk betekenis toe aan eengebied. Een geslaagd voorbeeld is Ruimte voor de Rivier, waar de veilig-heidsdoelstelling is gecombineerd met ruimtelijke kwaliteit. Van een vij-and werd het water daardoor veel meer een vriend. Zo zijn dijken niet meerde enige manier om het water goed en veilig te begeleiden. Door de rivierde ruimte te geven, kan er meer water worden vastgehouden in een gebied.Diezelfde ruimte kan meer functies hebben, zoals recreatie, natuur enlandbouw. Dat levert mooie ruimtelijke oplossingen op, zoals bij de Dijkte-ruglegging Lent bij Nijmegen.Een van de mooiste voorbeelden van multifunctionele oplossingen wordtgebouwd bij de A2 Maastricht, waar een in twee?n gedeelde stad weerwordt geheeld. Een oplossing met een prijskaartje, waarmee in stedelijkgebied wel enorme betekenis wordt toegevoegd.Voor de toekomst zijn de plannen voor de Afsluitdijk als multifunctioneelobject veelbelovend. Niet alleen een dijk, maar een plek voor energiewin-ning, vismigratie, een zoet- en zoutwatermilieu en volop mogelijkhedenvoor recreatie.Rijkswaterstaat zoekt in deze opgaven ook steeds meer de samenwerking,waardoor combinaties ontstaan die voorheen ondenkbaar waren. Zo reali-seert Rijkswaterstaat samen met Natuurmonumenten de Marker Wadden.Een project waar de waterkwaliteit wordt verbeterd en tegelijkertijd ei-landjes worden aangelegd waarop natuur ontstaat.De opgaven voor de toekomst staan en vallen bij de verbeelding van detoekomst. Een toekomst waarin technologisch gezien veel mogelijk is,maar waar mensen de uitdaging samen op moeten pakken. 24dijken binnen het Hoogwaterbeschermingsprogramma zijn veel multi-functionele oplossingen nodig op ruimtelijk gebied. Voor dit soort innova-tieve oplossingen is ook een taak voor de wetenschap weggelegd. En diekennis moet naar de praktijk worden gebracht.Op nationaal niveau is er de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte,waarin het eigen beleid is opgeschreven. De Trac?wet is het wettelijk kadervoor hoofdverbindingen via spoor, weg en water. Tegelijkertijd zijn de bud-getten goed geregeld. Tot 2028 is er geld beschikbaar via het Infrafonds enhet Deltafonds. Het Infrafonds is verder uitgewerkt in het MIRT-program-ma, waarin alle te realiseren projecten zijn opgenomen. Deze tweefondsen-constructie is de gezonde basis voor een financiering voor de langere ter-mijn en uniek in de wereld. Deze voorwaarden zijn bepalend voortopinfrastructuur in Nederland.De omgeving vraagt om een andere vorm van participatie en neemt geengenoegen meer met de uitlegcultuur uit de twintigste eeuw. Deze partici-patie moet nog verder worden ontwikkeld. De kern hiervan is dat mensenin het proces betrokken raken en dat de initiatiefnemer samen met henaan de slag gaat om problemen in groter verband op te pakken, met ver-schillende partners.De Commissie Elverding heeft aanbevelingen gedaan om de belangen vande omgeving beter in te brengen in het proces. Een belangrijke aanbevelingis om de besluitvorming in het begin zo breed mogelijk (gebiedsgericht) opte zetten, zonder vooraf al in oplossingen voor infrastructuur te denken.De focus moet niet meer alleen op infrastructuur zijn gericht, maar ook opandere oplossingen. Zo kunnen er ook andere ruimtelijke oplossingen mo-gelijk zijn om knelpunten te verhelpen. Alle adviezen van deze commissievoor een beter proces zijn inmiddels omgezet in wetgeving of interne werk-processen.TOETS0216
Reacties