RUSTGEBIEDEN IN DE VOORDEL-TA WERKEN!De Voordelta, de ondiepe zee voor de Zeeuwse en Zuid-Hollandse eilanden, iseen walhalla voor vogels, vissen en zeehonden. De soorten krijgen hierbescherming door de maatregelen uit het Natura 2000 Beheerplan Voordelta2015-2021. Daar waar voor andere Natura 2000-gebieden het beheerplan nogwordt gemaakt of net is vastgesteld, is dit al het tweede beheerplan voor deVoordelta. Hoe zag het beheerplanproces eruit, wat zijn leerpunten en wat zijnde belangrijkste wijzigingen? Rijkswaterstaat en Royal HaskoningDHV geveneen toelichting.AuteursMartine van Oostveen is adviseur (mariene) ecologie bij Royal HaskoningDHV(martine.van.oostveen@rhdhv.com, 06 54260751). Peter Heslenfeld is projectmanagerNatura 2000-beheerplan Voordelta 2015-2021 bij Rijkswaterstaat Zee en Delta(peter.heslenfeld@rws.nl, 06 52014721).De Vrouwenpolderse Duinen. Foto Koppelmans, Laatzeelandzien.nlVOORDELTA 2016-09-30 03:01:13 TOETS TOETS 2016 ONLINE ARTIKELENHet eerste beheerplan voor de Voordelta is sinds 2008 van kracht met een looptijd van zesjaar. Mede op basis van een evaluatie van het eerste beheerplan Voordelta (zie Toets2015/1) en de belangrijkste resultaten is het tweede beheerplan opgesteld.Uitgangspunten hierbij waren: voortzetten wat werkt, bijsturen waar dat nodig is eninspelen op de dynamiek van de Voordelta. Uit de evaluatie bleek dat de maatregelen uithet eerste beheerplan werken; een groot deel van de soorten vindt meer rust in hetgebied. Om echter binnen drie beheerplanperioden de aangewezen Natura2000-instandhoudingsdoelstellingen voor de Voordelta te bereiken, zijn aanpassingennodig.InstandhoudingsdoelstellingenIn het aanwijzingsbesluit Natura 2000-gebied Voordelta zijninstandhoudingsdoelstellingen opgenomen voor zeehonden, vissen die tussen zoet enzout water trekken, diverse vogels (geen broedvogels), zoals steltlopers, eenden,duikers en sterns en habitattypen van kust en duin.Belang van afstemming met betrokkenenIn het Natura 2000 Beheerplan Voordelta heeft Rijkswaterstaat de spelregelsvastgelegd om menselijke activiteiten te combineren met de te beschermen natuur.Daarom vond het opstellen van het plan plaats in nauwe afstemming met regionalebetrokkenen, waaronder vertegenwoordigers van de recreatie- en visserijsector,natuurorganisaties, vaargeulbeheer en overheden. De bijdragen van deze partijen zijnvan grote waarde gebleken voor zowel de inhoud van het beheerplan als voor hetdraagvlak ervan.In het gebiedsproces is gebruik gemaakt van het Maatschappelijk Overleg Voordelta.Dit overleg vervult een consulterende rol. Processen en maatregelen zijn aan ditoverleg voorgelegd en waar nodig in aparte sessies besproken met betrokkenen in deregio: de puzzelstukjes worden zo neergelegd dat een zo breed mogelijk draagvlakontstaat voor de maatregelen, waarbij er maximale ruimte is voor zowel mens ennatuur. Een intensief en tijdrovend proces, maar een goede investering. De spelregelsworden namelijk voor zes jaar in het beheerplan vastgelegd. Ook na vaststelling vanhet beheerplan blijft interactie met de omgeving van belang, zowel tijdens deuitvoering van het plan, als tijdens de evaluatie en het opstellen van het beheerplanvoor de volgende periode.Concretiseren doelenHet blijkt dat de doelen uit het aanwijzingsbesluit niet altijd toetsbaar zijn, terwijl ditwel nodig is om te beoordelen in welke mate doelen zijn bereikt. Dit is bijvoorbeeld hetgeval bij de gewone zeehond, waar in het aanwijzingsbesluit wordt gesproken over eenzelfstandige populatie zeehonden. In het tweede beheerplan is dit doel geconcretiseerdmet een jaarlijks percentage pups dat regionaal geboren moet worden. Hierdoor kan ineen volgende evaluatie, als onderdeel van het beheerplanproces, worden bepaald of dedoelstelling uit het aanwijzingsbesluit is bereikt. Ook voor het habitattype embryonaleduinen is het doel aangescherpt, aangezien in het eerste beheerplan het te behoudenoppervlak niet bekend was. Op basis van inventarisaties en gesprekken met beheerderszijn het oppervlak en de zones waarin dit dynamische habitattype zich kan ontwikkelen,vastgelegd.VOORDELTA 2016-09-30 03:01:13 TOETS TOETS 2016 ONLINE ARTIKELENZwerm Zwarte zee-eenden. Foto Mennobart van EerdenAanpassing rustgebieden voor zwarte zee-eendBijzonder is de aanwezigheid van de zwarte zee-eend in de Voordelta. Voor deze soortzijn in het eerste beheerplan rustgebieden ingesteld. De ligging van deze gebieden bleekechter niet ideaal. Tijdens de beheerplanperiode waren er weinig schelpdieren aanwezig.De zwarte zee-eenden die gezien werden, bevonden zich buiten de rustgebieden, omdatdaar wel voldoende voedsel was. Buiten de rustgebieden is echter een re?le kans opverstoring door kitesurfen en visserij. De komende periode worden dewinterrustgebieden van de zwarte zee-eend bij de Bollen van de Ooster en de Bollen vanhet Nieuwe Zand aangepast, waarbij meer rekening wordt gehouden met de dynamiek inhet gebied die zorgt dat de gewenste schelpdieren op wisselende locaties aanwezig zijn.In het tweede beheerplan wordt dit benoemd. De juridische aanpassing van het gebiedwordt geregeld in een toegangsbeperkingsbesluit in het kader van de Nb-wet.Extra rustgebied voor roodkeelduikerDe roodkeelduiker, een wintergast die vis eet, neemt afgelopen jaren af in aantal. Eenduidelijke oorzaak is niet direct te vinden. Wel is het opvallend dat in de winterperiodehet kitesurfen bij de Brouwersdam is toegenomen, net ten noorden van hetfoerageergebied van de verstoringsgevoelige roodkeelduiker. Met het oog op een toenameen verplaatsing van recreatie is in dit tweede beheerplan een maatregel genomen voor deroodkeelduiker: een winterrustgebied ter hoogte van het foerageergebied dat grenst aaneen al bestaand jaarrond rustgebied, de Middelplaat. Hiermee wordt in ieder geval derust van deze soort gewaarborgd met hopelijk een positief effect op de aantallen.Ontwikkelingen op het strandVOORDELTA 2016-09-30 03:01:13 TOETS TOETS 2016 ONLINE ARTIKELENAfgelopen jaren zijn strandslaaphuisjes langs de Voordelta-kust geplaatst. Deze activiteitwas nog niet in het eerste beheerplan opgenomen. In het nieuwe beheerplan is dezeactiviteit wel opgenomen met de verwachting dat deze recreatievorm verder toeneemt.Omdat dit gebruik lokaal effecten kan hebben op bijvoorbeeld embryonale duinen geldtdat de initiatiefnemer van plaatsing van nieuwe strandslaaphuisjes eeneffectbeoordeling op de natuurdoelen moet uitvoeren. Op basis van deze beoordelingbepaalt het bevoegd gezag of een Nb-wet vergunning nodig is voor het initiatief.Een andere ontwikkeling is dat het schoonmaken van stranden steeds vaker mechanisch(beach cleaner) gebeurt. Dit kan een negatief effect hebben op het ontstaan en behoudvan embryonale duinen. In het tweede beheerplan zijn gebieden aangewezen waarembryonale duinen (in potentie kunnen) voorkomen. Om een natuurlijkeduinontwikkeling te waarborgen, is een aantal voorwaarden opgenomen: het strand magalleen handmatig worden schoongemaakt en voertuigen moeten op de hoogwaterlijnrijden.Kitesurfer Maasvlaktestrand. Foto Martine van Oostveen.Proef met kitesurfenTen zuiden van het nieuwe Maasvlaktestrand zijn veel ontwikkelingen gaande,waaronder een toename van kitesurfen op die locatie. Daarom hebben kitesurfers aan degemeente Rotterdam verzocht om de Punt van de Slufter als nieuwe opstaplocatie toe testaan. Dit kan een probleem worden voor een aantal foeragerende en rustendebeschermde vogels (steltlopers, grote stern en visdief) die in de nabijgelegen rustgebiedenSlikken van Voorne en Hinderplaat voorkomen. Met die soorten gaat het toch al niet zogoed. Samen met betrokkenen in het gebied, zoals overheden, natuurorganisaties en deNederlandse Kitesurfvereniging heeft Rijkswaterstaat besproken hoe hiermee kanworden omgegaan.VOORDELTA 2016-09-30 03:01:13 TOETS TOETS 2016 ONLINE ARTIKELENEr is afgesproken dat in de komende beheerplanperiode wordt onderzocht welke invloedkitesurfen bij de Punt van de Slufter en het strand van Oostvoorne heeft op de vogels (enzeehonden) in het gebied. Daarnaast wordt bekeken of de voedselbeschikbaarheid voorsteltlopers op de Slikken van Voorne op orde is.Het uitvoeren van deze proef genereert meer kennis van het gebied en daardoor kunnen,indien nodig, gerichtere maatregelen worden getroffen. Het biedt daarnaast demogelijkheid te onderzoeken of en in welke mate recreatie in dit gebied met natuur kansamengaan, specifiek gericht op kitesurfen. Hiermee zet het beheerplan in op de lijn dathet Natura 2000-gebied niet op slot gaat, maar dat activiteiten kunnen plaatsvinden waardat mogelijk is: een goede balans tussen natuur en gebruik.Tijdens de proef wordt via monitoring een `vinger aan de pols' gehouden. Mocht uit deproef blijken dat de aanwezigheid van kitesurfers de bescherming van de vogels ingevaar brengt, dan kunnen alsnog maatregelen worden genomen. Dit kan geregeldworden via aanpassing van het toegangsbeperkingsbesluit.Zeehonden Middelplaat Voordelta. Foto Martine van OostveenInspelen op dynamiekAl tijdens de looptijd van het eerste beheerplan is het rustgebied voor zeehonden op deVerklikkerplaat omgezet naar een rustgebied op de Middelplaat. Door getijden- enstromingsdynamiek groeide de Verklikkerplaat aan het strand vast, waardoor de rust vanzeehonden niet voortdurend gewaarborgd kon worden. Recreanten vinden het immersleuk om vanaf het strand naar de plaat te wandelen. Hierdoor verplaatsten de zeehondenzich naar de groter geworden Middelplaat. Deze wijziging van rustgebieden wasVOORDELTA 2016-09-30 03:01:13 TOETS TOETS 2016 ONLINE ARTIKELENgedurende het eerste beheerplan in een toegangsbeperkingsbesluit geregeld. Nu is dewijziging ook in het tweede beheerplan opgenomen. Ook wordt in het tweedebeheerplan op de dynamiek van het gebied gelet en daar waar nodig wordt ingespeeld opverandering met het oog op het beschermen van soorten en habitattypen.Rustgebieden werken!In het eerste beheerplan zijn vijf locaties aangewezen als rustgebied voor zeehondenen/of vogels. Dit zijn de Hinderplaat, Slikken van Voorne, Bollen van de Ooster,Verklikkerplaat/Middelplaat en Bollen van het Nieuwe Zand. Het blijkt dat dezemaatregelen werken; de rust is er over het algemeen toegenomen. Dit is het bestzichtbaar aan het aantal zeehonden dat stijgt en de toename van het aantal gewonezeehondenpups. Dat rustgebieden nodig zijn blijkt ook uit de ervaring op deVerklikkerplaat en Middelplaat en van handhavers die waarnemen dat de platen eenaantrekkelijke bestemming zijn voor recreanten. Deze maatregel is dan ook in hettweede beheerplan voortgezet.Communicatie en handhavingMaatregelen, zoals de regels die gelden in rustgebieden, werken alleen als ze bekend zijnbij de aanwezigen in het gebied. In de Voordelta wordt in toenemende mate gerichteinformatie verspreid via borden bij de strandovergangen, folders bij onder andererecreatieparken en campings en duidelijke markering van het rustgebied. Hierdoor iseen stijgende lijn zichtbaar in de bewustwording en verantwoord gedrag van mensen.Toch zijn de meeste rustgebieden nog niet vrij van verstoring; er vinden vooralovertredingen van wandelaars en kitesurfers plaats. Maar ook incidenteel zeerverstorende activiteiten zoals een motorfiets die dwars door het rustgebied Slikken vanVoorne gaat. Via waarschuwingen (en bij ernstige overtredingen proces verbaal) vanhandhavers worden gebruikers nogmaals geattendeerd op de regels in de rustgebieden.Met de vaststelling van het tweede beheerplan zijn we er nog niet. Tijdens de looptijd vanhet tweede beheerplan blijft goede voorlichting en gerichte communicatie nodig overwat wel en niet mag om de doelen te bereiken. Daarnaast is continue handhaving vanmaatregelen essentieel voor het bereiken van de natuurdoelstellingen. En omuiteindelijk te kunnen oordelen over het doelbereik worden natuurwaarden, gebruik enhandhavingservaringen regelmatig gemonitord. Hiervoor is allemaal voldoende inzet enbudget nodig, iets waar tijdens het beheerplanproces ook aandacht voor moet zijn.Samenwerking in de uitvoeringDe bevoegd gezag-partijen werken nauw samen bij de uitvoering van onder anderemonitoring-, handhavings- en communicatietaken. Twee keer per jaar is er op ambtelijkniveau een Regieteam, maar tussentijds informeren de betrokkenen elkaar regelmatigper e-mail of telefoon. Het bestuurlijke Bevoegd Gezag Overleg is eindverantwoordelijkvoor de uitvoering van het beheerplan in het kader van de Nb-wet en komt bijeen als datnodig is. Door deze intensieve en daadkrachtige samenwerking wordt de vinger aan depols gehouden en kan waar nodig worden bijgestuurd om de natuurdoelen te realiseren,zonder de gebruikers van de Voordelta uit het oog te verliezen.VOORDELTA 2016-09-30 03:01:13 TOETS TOETS 2016 ONLINE ARTIKELENBeheerplanprocesHet proces om te komen tot een Natura 2000-beheerplan is zeker niet eenvoudig. Er iseen hele serie stappen te zetten en er zijn veel partijen met uiteenlopende belangen.Rijkswaterstaat, die het opstellen van het beheerplan voor de Voordelta co?rdineert,zorgt ervoor dat alle belanghebbende organisaties bij het proces worden betrokken,dat het beheerplan wordt geschreven en dat het uiteindelijke beheerplan kanrekenen op instemming van de bevoegd gezag-partijen: de ministeries van IenM enEZ, en de provincies Zuid-Holland en Zeeland.De volgende processtappen spelen een belangrijke rol in het proces om te komen toteen onherroepelijk beheerplan:- Gebiedsbeschrijving en uitwerking van natuurdoelen: welke natuur moet wordenbeschermd.- Inventarisatie van activiteiten in het gebied.- Beschrijving van effecten: eerst van ??n bepaalde activiteit op de beschermde natuuren vervolgens cumulatie van alle activiteiten samen.- Beoordelen voor welke instandhoudingsdoelstellingen maatregelen nodig zijn.- Overleg met betrokken partijen om tot maatregelen voor betere bescherming vaninstandhoudingsdoelstellingen te komen.- Opstellen van het ontwerpbeheerplan.- Opstellen van uitvoeringsdocumenten: afspraken over monitoring, handhaving,communicatie en financiering.- Vaststelling van het ontwerpbeheerplan met voorgestelde maatregelen. Dit staatopen voor bezwaar.- Vaststelling van het definitief beheerplan. Dit is tevens het moment dat hetbeheerplan uitgevoerd gaat worden. Tegen het besluit kan nog beroep wordeningesteld bij de Raad van State.- Het onherroepelijk worden van het beheerplan.- Indien nodig, vastlegging van maatregelen in toegangsbeperkingsbesluiten.Op basis van een evaluatie zal na uiterlijk zes jaar weer een nieuw beheerplanopgesteld worden of kan worden besloten om het bestaande beheerplan metmaximaal zes jaar te verlengen.VOORDELTA 2016-09-30 03:01:13 TOETS TOETS 2016 ONLINE ARTIKELEN